Սարուխանի մշակույթի տան պատին փակցվել է քաղաքական եւ հասարակական գործիչ Հայկազն Խաչատրյանի անունը կրող հուշատախտակը
ԳԱՎԱՌ, 30 ՄԱՅԻՍԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ։ Գեղարքունիքի մարզի Գավառ խոշորացված համայնքի Սարուխան գյուղի մշակույթի տան Պատվո տախտակին փակցվել է Հայաստանի անկախության համար պայքարած մարտիկ, քաղաքական եւ հասարակական գործիչ, ծնունդով սարուխանցի Հայկազն Խաչատրյանի անունը կրող հուշատախտակը։ Ինչպես «Արմենպրես»-ին տեղեկացրին Գավառի համայնքապետարանի աշխատակազմից, Սարուխանի մշակույթի տան պատերից մեկի վրա «Մեր նշանավոր հայրենակիցները» խորագրի ներքո զետեղված Սարուխանի երևելիների հուշատախտակների թիվը 2022 թվականի մայիսի 28-ին, Հայաստանի Առաջին Հանրապետության օրը համալրվել է եւս մեկով. տոնական միջոցառմամբ տեղի է ունեցել Հայկազ Կարոյի Խաչատրյանի հուշատախտակի բացման արարողությունը: Նախաձեռնությունը Հայկազ Խաչատրյանի եղբոր որդուն՝ Ալեքսան Քիշոյանին էր, ում ջանքերով բարեկարգվել էր նաեւ Սարուխանի մշակույթի տան բակը:
Հուշատախտակի բացման պատիվը շնորհվել է Հայկազ Խաչատրյանի զինակից ու գաղափարակիր ընկեր Աշոտ Նավասարդյանի դստերը՝ Անուշ Նավասարդյանին, եւ Հայկազի զարմիկ Ալբերտ Քիշոյանին։
« Մեզ համար պատիվ է Հայկազ Խաչատրյանի անունը կրող կրթօջախում գործունեություն ծավալել եւ նրա մասին ներկա ու ապագա սերունդներին պատմել»,- նշել է Հայկազ Խաչատրյանի անունը կրող Սարուխանի թիվ 3 միջնակարգ դպրոցի տնօրեն Սուսաննա Հովհաննիսյանը:
Իսկ նույն դպրոցի աշակերտները ներկայացրել են Հայկազ Խաչատրյանի կյանքն ու գործունեությունը, միջոցառումն ուղեկցվել է ժողովրդական երգով ու պարով:
Առանձին բանախոսների կողմից ներկայացվել է նաեւ Հայկազ Խաչատրյան անհատը, մտավորականը, արվեստագետը, քաղաքական գործիչը եւ հայրենասերը: Միջոցառմանը ցուցահանդեսով ներկայացվել են Հայկազ Խաչատրյանի նկարչական ժառանգության ցուցանմուշներ: Նրա մասին իրենց կարծիքներն հայտնել հրավիրված հուրեր Խաչիկ Մանուկյանը, Դավիթ Ալավերդյանը, Ալեքսան Քիշոյանը, Գրիշա Բադալյանը։
Հայկազն Կարապետի Խաչատրյանը ծնվել է 1920 թվականի դեկտեմբերի 11-ին, Երեւանում:
Երեւանի Մռավյանի անվան միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո 1936 թվականին ընդունվել է Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարան: Այն ավարտելուն պես, 1938-ին, Աշտարակի միջնակարգ դպրոցում աշխատանքի է ընդունվում որպես նկարչության ուսուցիչ: 1939-ին զորակոչվում է Սովետական բանակ եւ մասնակցում է նախ սովետ-ֆիննական, ապա նաեւ՝ Մեծ Հայրենական պատերազմին:
1945 թվականին, զորացրվելուց հետո, Խաչատրյանն ընդունվում է Երեւանի գեղարվեստի պետական ինստիտուտի գեղանկարչության ֆակուլտետ, որը ավարտում է 1951 թվականինին:
Ինստիտուտը ավարտելուց հետո 1953-1963 թվականներին Խաչատրյանը աշխատում է Մոսկվայում Ժողովրդական տնտեսության նվաճումների ցուցահանդեսում, մասնակցում Էրմիտաժի վնասված կտավերի վերականգման աշխատանքներին, աշխատում է «Հայկական մանրանկար» գրքի նկարազարդման վրա: Այնուհետեւ Երեւանում «Պիոներ» մանկական գրականության հրատարակչությունում աշխատում է որպես նկարիչ ու դիզայներ: 1965 թվականի ապրիլի 24-ին, Հայերի ցեղասպանության 50-ամյակին, նա իր գաղափարակիցների հետ ցույց է կազմակերպում Կոմիտասի գերեզմանի մոտ: Իսկ ուղիղ մի տարի անց՝ 1966 թվականի ապրիլի 24-ին Խաչատրյանը առաջարկում է Կոմունիստական կուսակցությանը ընդդիմադիր կուսակցություն ստեղծել, որը անվանակոչվում է Ազգային Միացյալ Կուսակցություն (ԱՄԿ): Գաղափարը ձեւավորվում է նախնական կալանավորման վայրում, որտեղ Խաչատրյանը ու Ստեփան Զատիկյանը հայտնվում են Կոմիտասի գերեզմանի մոտ ձերբակալվելուց հետո: Սակայն հանցագործության կազմի բացակայության պատճառով նրանց մի քանի օրից ազատ են արձակում:
Հայոց ցեղասպանության օրվան էր նվիրված ընդհատակյա «Փարոս» թերթի անդրանիկ համարը: Խաչատրյանն իր հոդվածները տպագրում էր «Վռամ» կեղծանվան ներքո: Իր խմբագրական սյունակում նա գրում է. «Հայո՜ց ազգ, քո սուրբ պարտքն է քո նախնիների գործին հավատարիմ մնալը, ազգային էությունը պահպանելը, Հայաստանի անկախության համար պայքարելը: Ապրիլի 24-ը պետք է նշվի յուրաքանչյուր տարի: Դա պետք է լինի հայ ազգի ցասումնալից բողոքի օր՝ ընդդեմ անցյալի եւ ներկայի հանցագործությունների»:
«Փարոսը» աղմուկ բարձրացրեց ոչ միայն Հայաստանում եւ ԽՍՀՄ-ում, այլեւ արտասահմանում: Կուսակցության գոյության մասին լուրերը տարածվեցին ամենուր, որտեղ հակասովետական շարժում էր գոյանում: Թերթը արգելվել էր եւ հակասովետական էր ճանաչվել: Հետապնդվում էին ոչ միայն «Փարոսի» հեղինակները, այլեւ ընթերցողները: 1968 թվականի հունիսին Խաչատրյանը ձերբակալվեց: Նրան մեղադրանք առաջադրվեց Հայկական ԽՍՀ ՔՕ 65.1 ու 67 հոդվածների համաձայն: Հայկական ԽՍՀ Գերագույն դատարանը նրան դատապարտեց 5 տարվա ազատազրկման: Իր պատիժը Խաչատրյանը կրում էր հանրահայտ մորդովյան ճամբարներում:
1978 թվականին Խաչատրյանը ձերբակալվեց «խուլիգանության» համար: Այս անգամ նա 1,5 տարվա ազատազրկմամբ «պրծավ»: Անազատության տարիները շատ վատ անդրադարձան Խաչատրյանի առողջության վրա: Բանտում նա 3 անգամ ուղեղի կաթված տարավ:
1980 թվականին ազատվեց բանտից: Այս անգամ ընդմիշտ: 1980 թվականից հետո Խաչատրյանը շարունակում էր զբաղվել ընդհատակյա քաղաքական գործունեությամբ: Նա ողջունեց Սովետական միության փլուզումը, սակայն նրա առողջությունը վերջնականապես քայքայված էր: Այնուամենայնիվ, Հայկազ Խաչատրյանը հասցրեց Հայաստանում ազգային զարթոնքի ականատեսը դառնալ: Նա մեծ ցնծությամբ դիմավորեց Արցախյան շարժումը։ Հեռավոր երազանքը սկսել էր իրականանալ… 1989 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Հայկազն Խաչատրյանի սիրտը դադարեց բաբախել: