ԵՐԵՎԱՆ, 9 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ/ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: «Թիֆլիսի օրիորդաց վարժարանում, ուր սովորում էի 1919 թվականին, հոբելյանական երեկո էր կազմակերպված ի պատիվ Հովհաննես Թումանյանի գրական գործունեության 25-ամյակի: Վարժարանի սաների ուժերով բեմադրվելու էր «Անուշ» օպերան: Անուշի դերը հանձնարարված էր ինձ: Երեկոյին ներկա էին Հովհաննես Թումանյանը եւ Արմեն Տիգրանյանը: Ներկայացումից հետո ինձ մոտեցան նրանք, խրախուսեցին եւ ասացին, որ իմ տեղը թատրոնն է: Վերջ: Այդ երկու խոշոր արվեստագետների կարծիքը սրբություն էր ինձ համար եւ այդ կարծիքը մեկընդմիշտ որոշեց իմ կյանքի ուղին…»:

Արուս ԱՍՐՅԱՆ

Իսկ բեմական ուղին նախանշելու պարագայում էական նշանակություն էր ունենալու այդ ժամանակներում լիուլի հայաշունչ թիֆլիսյան այն միջավայրը, որտեղ հայտնվել էր վրաց մայրաքաղաք ուսանելու եկած ապագա ժողովրդական դերասանուհին: Ամեն օր փութալու էր զմայլվելու արդեն սիրված ու ճանաչում ունեցող Հասմիկի, Արուս Ոսկանյանի, Օլգա Գուլազյանի, Ավետ Ավետիսյանի անզուգական ելույթներով: Իսկ իր դերասանական առաջին ու վճռորոշ փայլուն ելույթին հետեւելու էր Օլգա Մայսուրյանի նախաձեռնությունը՝ ընտրել դերասանական տաղանդով օժտված երիտասարդների՝ Մոսկվայի հայկական դրամատիկական ստուդիայում ուսանելու նպատակով: Արդեն Անուշի դերակատարումով այդ երաշխիքը վաստակած Արուսը գերազանցությամբ է հանձնում նախնական քննությունները, սակայն ընտանիքի նյութական ծանր վիճակի պատճառով հրաժարվում է ընձեռված հնարավորությունից: Դա 1922-ին էր:

Այդուհետ աշխատանքի էր անցնելու Թիֆլիսի հայ դրամայում՝ այժմյան Պետրոս Ադամյանի անվան հայկական դրամատիկական թատրոն: Սակայն դերասանուհու աստղը շողալու էր հայրենիքում. 1929 թ. հրավիրվում է Գյումրու նորաստեղծ երկրորդ պետական դրամատիկական թատրոն: Թիֆլիսյան անցյալը մնում է հեռվում: Այստեղ Ասրյանին ճանաչում ու հռչակ էր բերելու Շողակաթի դերը՝ Հ. Պարոնյանի «Մեծապատիվ մուրացկաններ» ներկայացման մեջ, այնուհետեւ մարմնավորելու էր Միրանդոլինային՝ Գոգոլի «Հյուրանոցի տիրուհին» պիեսում: Մի դեր՝ անզուգական, գունեղ ու հմայիչ կերպավորմամբ: Իսկ բեմադրիչը մեծանուն Վարդան Աճեմյանն էր, որի հետ Արուս Ասրյանին երկար տարիներ աշխատելու բախտ էր վիճակված. 1940 թ. դերասանուհին հրավիրվում է մայրաքաղաքի՝ Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ակադեմիական թատրոն: Իսկ այստեղ հայ բեմարվեստի մեծերն էին, որոնց խաղով ինքը սքանչացել էր ժամանակին ու հիմա դառնում էր նրանց խաղընկերը:

Սա երանելի բախտ էր ու պարտավորեցնող իրողություն: Եվ մայր թատրոնի բեմում ստեղծում է փայլուն կերպարներ, որոնցից առանձնանալի էին մանավանդ մայրերի եւ մամիկների դերակատարումները՝ Մարգարետ. «Բրոուդի ամրոցը», Հեղինե՝ «Գարնան անձրեւ», Մարե՝ «Հանրապետության նախագահը», Նուբար՝ «Աշխարհն, այո, շուռ է եկել», Անուշ՝ «Բաղդասար Աղբար», Տատիկ՝ «Իմ սիրտը լեռներում է», Լուիզա՝ «Սեր եւ խարդավանք», Նաստյա՝ «Հատակում»… Եվ այսպես՝ շուրջ 250 ամենատարբեր դերեր՝ ամենատարբեր ներկայացումներում: Եվ այդ կերպավորումներով սքանչանալու էր ոչ միայն թատերասեր հասարակությունը, այլեւ թատերական տեսաբանները, մեծահամբավ իր խաղընկերները:

Հանճարեղ ու անգերազանցելի Վահրամ Փափազյանը եւս գնահատանքի խոսք էր ասելու. «Արուս Ասրյանի արվեստին բնորոշ է ճկուն խաղը, ցայտուն ռիթմը եւ շեշտված դերապատկերների նախասիրությունը: Հիանալի սուբյեկտ է եւ միեւնույն ժամանակ՝ կատակերգու»: Նրա կրտսեր գործընկերները նույնպես սքանչանալու էին. «Տիկին Արուսը որքան փոթորկալից էր բեմում, նույնքան լուռ ու անխոս՝ կյանքում,- գրելու էր Երվանդ Ղազանչյանը:- Արուս Ասրյանի հետ նույն բեմում խաղալն ավելի մեծ դպրոց էր, քան որեւէ բուհում սովորելը»:

Բեմական հարուստ ժառանգությանը զուգահեռ, սիրված դերասանուհին իր խոսքն է ասել նաեւ հայկական կինոարվեստում. մեզանից ո՞վ չի հմայվել 1940-ին ռեժիսոր Ամասիյ Մարտիրոսյանի նկարահանած «Քաջ Նազար» ֆիլմով, Արուս-Ուստիանի այնքա՛ն բնական ու տպավորիչ խաղով: Իսկ 1943-ին, երբ Համո Բեկնազարյանը նկարահանում էր «Դավիթ-Բեկ» ֆիլմը, այնտեղ կար մի էպիզոդիկ դեր, որի համար ռեժիսորը փնտրտուքների մեջ էր: Դա սեւամորթ աղախնու՝ Զեյնաբի դերն էր, որը շատերն էին փորձել, բայց՝ ապարդյուն: Իսկ երբ սկսում է երգել փորձի համար հրավիրված Արուս Ասրյանը, Բեկնազարյանը բացականչում է. «Սա արդեն այն է, ինչ ես ուզում եմ…»:

Իսկ դերասանուհին «Իմ սիրտը լեռներում է» ներկայացման մեջ Տատիկի գրեթե անխոս դերում արդեն բացահայտել էր նաեւ երգելու անուրանալի իր շնորհը: Եվ երգել էր հայ մարդու հոգու երգը՝ «Կռունկը»՝ սրտամաշ ու կարոտալի…

Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ