ԵՐԵՎԱՆ, 2 ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ/ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Որքան էլ օտար ու խորշելի վտակներ մերձենան հայ երգի մայր գետին, միեւնույն է, այն շարունակելու է խոխոջել իր վճիտ ակունքներից բխող անաղարտությամբ, պարուրելու է հայ մարդու սիրտն ու հոգին, ապրելու է եւ ապրեցնելու ներկա ու գալիք սերունդներին: Զորավոր այդ երգի պատվելի մշակներից է Թաթուլ Ալթունյանը՝ պատկառելի վաստակով մի արվեստագետ, ում առաքելություն էր վիճակված հիմնադիր-խմբավարը լինելու Հայաստանի ժողովրդական երգի ու պարի պետական անսամբլի, առհասարակ՝ հայ երգի ու պարի կախարդական աշխարհը բացելու ոչ միայն հարազատ ժողովրդի, այլեւ աշխարհի առջեւ:

Հայկական Կիլիկիայի գեղատեսիլ, բայց թուրք ենիչերիների ձեռամբ արյան բաղնիքի վերածված Ադանայում էր ծնվել մեծ երախտավորը: Տակավին ութ տարեկան երեխա էր, որ ականատես է լինում բնօրրանում կատարվող նախճիրին: Դա 1909 թվականն էր: Տարիներ անց, երբ արդեն պատանի էր, արյան գետեր էին հորդելու ողջ Արեւմտյան Հայաստանով մեկ: Նաեւ այդ սոսկումների ականատեսն էր լինելու: 1915-ի եղեռնից մազապուրծ Թաթուլը, ողբի ու սուգի ճանապարհներ կտրելով, ապաստանում է Երեւանում: Միջավայր, որտեղ բացահայտվելու էր նրա տաղանդը: Նախ ավարտում է մայրաքաղաքի, այնուհետեւ Լենինգրադի կոնսերվատորիան՝ հմտանալով խմբավարի արվեստում: 1934-ին սկսում է դասավանդել Երեւանի գլխավոր երաժշտանոցում: Մեկ տարի անց արդեն ղեկավարում էր այս կրթoջախը, որտեղ եւ վերակազմում է երգչախումբն ու համերգներ տալիս: Ղեկավարում է նաեւ իր ջանքերով ստեղծված Հայաստանի պետական երգչախումբը (1937-39 թթ., 1947-49 թթ.), Հայաստանի ժողովրդական երգի-պարի պետական անսամբլը (1938-70 թթ.), Երգչախմբային ընկերությունը, որի նախագահն է եղել մեկ ու կես տասնամյակ անընդմեջ:

Խմբերգային արվեստի վարպետի ղեկավարությամբ են հնչել Կոմիտասի «Գարուն», «Սոնա յար», «Կալի երգը», «Լո, լո», «Անձրեւն եկավ», «Քաղհան», Կարա Մուրզայի «Զինչ ու զինչ», «Գացեք տեսեք», Ռոմանոս Մելիքյանի «Թխկոնդա», «Բիլիբի» երգերը, հայկական ժողովրդական երգերի բազմաթիվ մշակումներ, հայկական, ռուսական, արեւմտաեվրոպական խմբերգային  ստեղծագործություններ: Հայկական երգի-պարի անսամբլի համար մշակել է ժողովրդական ստեղծագործությանը էստրադային հնչողություն տալու ինքնատիպ ոճ, որով մատուցել է Կոմիտասի, Ռոմանոս Մելիքյանի եւ իր ձայնագրած ժողովրդական երգերը, պարեղանակները՝ «Հոյ, իմ նազան յարը», «Նուբար, Նուբար», «Տոպինա», «Խամբաջի», «Քա դե եսիմ», «Չաման յար», այլ սիրված եւ գուսանական երգեր: Թաթուլ Ալթունյանը հեղինակել է  այնքան հոգեհարազատ «Սեւանի», «Նազելի», «Նազպար», «Արտաշատի» եւ այլ պարեղանակներ:

Նրա ղեկավարած երգի-պարի պետական անսամբլը համերգային շրջագայություններով հայ երգի ու պարի կախարդանքն է սփռել աշխարհով մեկ, ելույթներ ունեցել հայկական սփյուռքի գրեթե բոլոր հանգրվաններում, էապես նպաստել տեղական երգի-պարի սիրողական խմբերի կատարողական վարպետության բարձրացմանը:

Պատվիրանի նման է հնչում վաստակաբեռն արվեստագետի՝ հայ երգը բնութագրող այն խոսքը, թե. «Հայ երգը մի բարձրահասակ, նիհար ու նուրբ գեղեցկուհի է, որին եթե շատ զարդարես՝ կկորչի ու կխեղդվի, կկռանա ու կփշրվի…»: Ցավոք, այդ «նուրբ գեղեցկուհին» այսօր մի տեսակ անպաշտպան է, որին շատ հաճախ որոշ նորաթուխ երգիչներ ոչ միայն «զարդարում» են իրենց անճաշակ ճաշակով, ոչ միայն մեղեդի ու բառեր են աղավաղում, այլեւ սպանում են երգի մարմինն ու հոգին… Տեսնես՝ ալթունյանական սթափեցնող պատվիրանը երբեւէ կհասնի՞ նմանների՝ հայ զուլալ երգին խորթացած սրտին, հոգուն ու ունկերին…

Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ